Obok sektora publicznego i prywatnego w Polsce funkcjonuje również trzeci sektor. Ta trzecia część to przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje. Katalog podmiotów ekonomii społecznej (PES) nie ogranicza się do tych dwóch najbardziej rozpoznawalnych rodzajów organizacji. Do sektora pozarządowego należą również coraz popularniejsze spółdzielnie socjalne, a także kościelne osoby prawne. Tego typu organizacji w Polsce jest całe mnóstwo, działają na wielu polach i zrzeszają dziesiątki ludzi.
Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego chcąc w nowej perspektywie finansowej jeszcze lepiej dostosować ofertę do potrzeb PES, zlecił Ośrodkom Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES) badania dotyczące trzeciego sektora we wszystkich subregionach. Wyniki uzyskane w ramach tego przedsięwzięcia pozwoliły na wnikliwe poznanie organizacji pozarządowych. Informacje uzyskane w badaniu pozwolą przygotować podmioty ekonomii społecznej do procesu ekonomizacji, na który duży nacisk kładzie Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej (KPRES). Poprzez proces ekonomizacji rozumie się podejmowanie działań w kierunku prowadzenia działalności gospodarczej, tworzenia nowych miejsc pracy, budowania stabilności finansowej organizacji oraz utrzymania jej niezależności.
Wspomniane badanie dla subregionu południowego (powiat bielski, cieszyński, żywiecki oraz miasto Bielsko-Biała) zostało przeprowadzone przez Stowarzyszenie Bielskie Centrum Przedsiębiorczości w ramach projektu Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej na przełomie lutego i marca bieżącego roku. Celem badania było uzyskanie aktualnej i wyczerpującej wiedzy na temat liczby faktycznie działających na terenie subregionu, a także zebranie informacji dotyczących sposobu ich działania, potencjału oraz potrzeb, szczególnie w obszarze działalności ekonomicznej. Dzięki badaniu otrzymano szereg informacji, które obrazują aktualny stan trzeciego sektora w naszym najbliższym otoczeniu. Kilka uzyskanych informacji posłużyło za punkt rozważań w tym artykule.
W pierwszej kolejności należy zastanowić się nad liczbą faktycznie działających PES w konfrontacji z liczbą PES widniejącą w rejestrach GUS. Według otrzymanych danych do wzięcia udziału w badaniu zakwalifikowanych zostało 2176 podmiotów – próbę kontaktu podjęto z każdym z nich. Badanie przeprowadzono na podstawie 1003 organizacji, 144 organizacje w sposób bezpośredni odmówiły wzięcia udziału w badaniu, 1029 organizacji to organizacje, z którymi nie udało się nawiązać skutecznego kontaktu pomimo kilkukrotnych prób. Taki stan rzeczy pokazuje w jak niewielkim stopniu dane, którymi dysponujemy odzwierciedlają stan faktyczny. Skoro prawie połowa organizacji to podmioty, z którymi nie ma żadnego kontaktu, należy zastanowić się co jest tego przyczyną. Podane fakty nie pozwalają nam wysnuć jednoznacznych wniosków, można jedynie przypuszczać, że bardzo dużo organizacji już nie istnieje, a w dalszym ciągu widnieje w różnego rodzaju w rejestrach.
Pytania skierowane do odbiorców pozwoliły ustalić kilka faktów dotyczących trzeciego sektora. Spośród 1003 organizacji, które zgodziły się wziąć udział w badaniu, 761 podmiotów zadeklarowało aktywne prowadzenie działań statutowych, co do pozostałej części ustalono, że nie funkcjonują. Podmioty ekonomii społecznej pytane o przeważający obszar prowadzonej działalności najczęściej wskazywały obszar sportu (27.7%). Interesującym jest, iż oprócz organizacji z założenia sportowych tj. kluby sportowe wiele innych podmiotów wskazało właśnie ten obszar jako główny. Najczęściej podawane wskazania to również kultura i sztuka (11.7%) oraz edukacja i wychowanie (9,6%). Kolejne pytanie dotyczyło współpracy, organizacje pozarządowe zadeklarowały realizację wspólnych działań wraz z wieloma podmiotami i osobami: największymi grupami są mieszkańcy miejscowości oraz jednostki samorządu terytorialnego. Co piąta organizacja deklaruje również współpracę z Ośrodkiem Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES) w Bielsku-Białej.
Celem przeprowadzonego badania było również zbadanie sytuacji ekonomicznej organizacji pozarządowych. Ankietowani pytani o źródła przychodów, mogąc udzielić kilku odpowiedzi najczęściej wskazywali składki członkowskie (7 na 10 osób), źródła samorządowe (6 na 10 osób), darowizny od osób (5 na 10 osób), darowizny od firm i instytucji (5 na 10 osób). Uzupełnieniem tego tematu było pytanie dotyczące rodzaju prowadzonej działalności. Przeważająca liczba organizacji prowadzi wyłącznie działalność nieodpłatną (61%), działalność odpłatna prowadzona jest przez 24 % organizacji, działalność gospodarczą prowadzi jedynie 15 % organizacji. Warto również w tym miejscu zastanowić się nad odpowiedziami udzielonymi na pytanie o chęć ekonomizacji. Jedynie 18% organizacji wskazało taką potrzebę, w tym przeważająca liczba organizacji, które już prowadzą lub prowadziły działalność odpłatną i gospodarczą (66%). Co istotne, wśród organizacji, które chcą się ekonomizować przeważają organizacje młode. Warto również zwrócić uwagę na typ podmiotu – najchętniej chcą się ekonomizować spółdzielnie socjalne oraz fundacje.
Wyniki badania wskazują na ogromną potrzebę edukacji w zakresie ekonomizowania podmiotów, które aktualnie często korzystają ze środków zewnętrznych, w tym publicznych. Odpowiedzi udzielone przez ankietowanych sugerują, iż podmioty, które prowadzą już działalność gospodarczą są świadome korzyści wynikających z finansowania swoich działań spoza środków dotacyjnych i z chęcią podejmą działania w kierunku dalszej ekonomizacji. Jednakże, zdecydowana większość podmiotów, nie jest zainteresowana tym procesem (72%). Taka sytuacja jest spowodowana wieloma czynnikami, m.in.: brakiem czasu (34.6%); brakiem osób, które miałyby się tym zająć (23.6%); brakiem potrzeby pozyskania kolejnego źródła przychodu (14,5%); brakiem pomysłu na działalność gospodarczą (10.5%).
Przyszła perspektywa będzie mocno wspierać podmioty chcące rozwijać swą działalność ekonomiczną i ważne jest, aby w tym zakresie edukować organizacje pozarządowe. Wsparcie przyszłych OWESów będzie z pewnością nakierowane na rozwój biznesowego podejścia do prowadzenia działalności. Przeprowadzone badania wskazują, iż trzeci sektor na subregionie południowym ma ogromny potencjał. Nadchodzący okres wsparcia z Unii Europejskiej będzie chciał wykorzystać te możliwości i poprzez ekonomizację usamodzielnić podmioty, tak, aby mogły łatwiej i skuteczniej realizować swoje statutowe działania. Aktualny czas to najlepszy moment na zastanowienie się nad możliwymi ścieżkami rozwoju oraz przeprowadzenie wstępnych analiz planowanych przedsięwzięć, od których powinien rozpocząć się
Joanna Kocoń